Мемлекеттік жекеменшік әріптестікнің аймақтардың әлеуметтік- экономикалық дамуына әсері

Автор: Ербол Бақытжан Ерболқызы

Организация: Казахский гуманитарно юридический инновационный университет

Населенный пункт: Казахстан, Восточно-Казахстанская область, г. Семей

Государственно-частная партнерство, Социально-предпринимательские корпорации,естественная монополия, корпорации социального предпринимательства.

Public Private Partnership, Social Entrepreneurship Corporations, social entrepreneurship corporations.

Мемлекеттік-жекеменшік серіктестік - бұл мемлекет пен жеке сектор арасындағы ынтымақтастық нысаны. Жалпы алғанда, МЖӘ - бұл тиісті келісімдерде айқындалған тәуекелдерді, жеңілдіктер мен шығындарды, құқықтар мен міндеттемелерді теңдестірілген бөлу негізінде дәстүрлі түрде мемлекеттің жауапкершілік саласына байланысты салалардағы мемлекеттік органдар мен кәсіпкерлердің өзара тиімді ынтымақтастығы.

Мақсаты: қоғамдық тауарлар мен қызметтердің қол жетімділігі мен сапасын арттыру үшін ресурстарды біріктіру арқылы мемлекет пен жеке сектор арасындағы ұзақ мерзімді ынтымақтастықты қалыптастыру және нығайту

Міндеттері:

• мемлекеттік активтерді басқаруға жеке сектордың қатысуы

• бюджеттік жүктемені азайту

• инвестицияларды тарту

• мемлекет пен бизнестің өзара әрекеттесу үлгілерін кеңейту

МЖӘ-ге АЭС қатысуы

«Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік туралы» МАМ сәйкес Ұлттық кәсіпкерлер палатасы келесі функцияларды орындайды:

МЖӘ жобасының тұжырымдамасы бойынша сараптамалық қорытынды дайындау;

 

Әлеуетті жеке серіктестер тізілімін құру;

• жеке серіктесті анықтау бойынша тендерлік комиссияға қатысу;

• мемлекеттік-жеке меншік серіктестік жобаларын іске асыру мониторингіне қатысу.
Кәсіпкерлерге арналған көмек:

МЖӘ жалпы мәселелері бойынша консультациялар; Жеке қаржы бастамасымен МЖӘ жобасының тұжырымдамасын әзірлеу бойынша кеңес беру;

• МЖӘ шарттарын жасасу кезінде жеке серіктестердің қолдауы (конкурстың қорытындылары шыққаннан кейін);

• туындаған бизнес проблемаларын шешуге баса назар аудара отырып, МЖӘ жобаларын іске асыруды бақылауға қатысу. МЖӘ жобаларын қаржыландыру көздері Жеке серіктестің жеке қаражаты; Қарыз қаражаттары;

• мемлекеттік бюджет қаражаты;

• квазимемлекеттік сектор субъектілерінің қаражаттары

• Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге де құралдар.

Қазақстандағы мемлекеттік-жеке серіктестік дамуы тенденциясының жағдайын талдау

Аталған мақала мемлекеттік жеке серіктестіктің Қазақстандағы даму тенденциясының жағдайын, мемлекеттік жеке серіктестік механизмін қолдану бағыттарын қарастырады. Мақалада мемлекет пен бизнес қарым-қатынасына негізделіп жүзеге асырылған жобалар, оларды жүзеге асыру барысында туындаған мәселелер сипатталады, сонымен қатар Қазақстан Республикасында мемлекеттік жеке серіктестіктің дамуының болашақ тенденциялары қарастырылады.

Мемлекеттік ресурстардың шектеулі болуы жағдайында мемлекеттік-жеке серіктестік механизмінің қолданылуы түрлі өндірістік, инфрақұрылымдық және әлеуметтік маңызды нысандарды құру, модернизациялау және пайдалануға беру үшін қажетті қаржы базасын қамтамасыз ететін басты альтернативті құрал болып табылады. МЖС механизмін қолдану бірінші кезекте мемлекет пен жеке сектордың өзара қарым- қатынасының тиімділігін арттыруға бағытталады.

Мемлекеттік-жеке серіктестіктің түрлерінің классификациясы ынтымақтастықтың көптеген түрлерін (әкімшілік келісім, жалға беру, өнімді бөлу келісімі, бірлескен кәсіпорын құру т.б.) сыйдырады, алайда аталған МЖС түрлерінің Қазақстанда даму деңгейі ерекшеленеді. Сол себепті, мемлекеттік-жеке серіктестіктің дамуының негізгі тенденцияларын мемлекет пен жеке сектордың серіктестігінің әр түрінің кескінінде қарастырайық.

Концессия мемлекет пен жеке серіктестік арасындағы ынтымақтастықтың ерекше түрінің жарқын мысалы болып табылып, әлемде көптеп таралып, Қазақстан үшін мемлекеттік-жеке серіктестіктің актуалды механизмі болып табылады. Мемлекет пен жеке сектордың өзара қатынасындағы концессия механизмінің танымалдығы басқа МЖС түрлерімен салыстырғанда тәуекелділіктің балансты түрде бөлінуімен түсіндіріледі. Онымен қоса серіктестіктің бұл түрінде мемлекет келісім бойынша меншіктің толыққанды иесі болып табылады әрі жеке секторды келісімшартта көрсетілген қызметтермен және концессиялық объектінің дамуына қажетті құқықтармен өкілеттендіреді.

Концессия механизмінің Қазақстанда пайдаланылуы жеке инвестициялардың ағылуы мен сапалы басқаруды қажет ететін инфрақұрылымдық салалардың дамуымен байланысты.

Концессия құралының Қазақстанда алғаш пайдаланылуы 2005 жылы басталды, сол жылы «Шар- Өскемен станциясы жаңа теміржол желісінің құрылысы мен пайдалануға берілуі» жобасын жүзеге асыру бойынша алғашқы концессиялық шарт жасалды. Жоба бойынша концессионер ретінде «Досжан темір жолы» АҚ танылды.

Жалпы тізбесі жарияланған концессиялық жобалар саны бастапқыда алты жобаны құрады. Олардың әрқайсысын жеке-жеке қарастырып көрейік.

«Шар-Өскемен станциясы жаңа теміржол желісінің құрылысы мен пайдалануға берілуі» концессиялық жобасының жүзеге асырылуын егжей- тегжейлі талдаса, оның оң және теріс жақтарын анықтауға болады. «Шар-Өскемен станциясы» жаңа теміржол желісінің құрылысы мен пайдаланылуы бойынша алғашқы концессиялық жобаны жүзеге асыру ҚР көлік инфрақұрылымындағы бірнеше тар орындарды кеңейтуге мүмкіндік берді. Ірі Кен Алтай теміржол торабын қысқа жолмен «Түрксиб» магистралімен Шар станциясы аумағында байланыстырып, Шығыс Қазақстанның елдің басқа аумақтарына шығуын қамтамасыз етті. Жобаның жүзеге асуы тасымал алыстығын бұрынғыға қарағанда оңтүстік бағытта 328 шақырымға, ал батыстан 92 шақырымға азайтты және екі кеден бақылауы мен Ресей аумағы арқылы жүру қажеттілігін жойды.

Жолаушылар мен жүктерді жеткізу 12-14 сағатқа жылдамдатылды. Бұл жобаның жолаушылар тасымалы көлемінің өсуі сияқты әлеуметтік тиімділігі де зор. Жобаны жүзеге асыру, сөзсіз, ел инфрақұрылымы мен оның экономикалық әлеуетінің дамуына жағымды әсер етті, бірақ жүзеге асыру үрдісінің өзі көп қиыншылыққа тап болды. Жоба бағасы бірнеше рет өзгеріп отырды, ал қолданылып отырған қаржыландыру механизмі тиімсіз болып, бірнеше рет өзгерді. Бастапқыда, «Досман теміржолы» облигациялары бойынша мемлекеттік кепілдік тек құрылыс жасау мерзіміне ғана берілді. Нәтижесінде, облигация ұстаушылар дефолт тәуекелінен қорғалмаған болды, бұл жоба шеңберінде шығарылған облигациялардың тартымдылығын төмендетті.

Тек 2018 ж бастап, келісімшартқа қол қойылғаннан екі жыл өткен соң, үкімет концессионердің облигациялық займдары бойынша концессия мерзімі аяқталғанға дейін ( 2028 жылға дейін ) шарттарды өзгертті

Концессия механизмі бойынша жүзеге асырылған әрі пайдалануға берілген келесі жоба - Солтүстік Қазақстан - Ақтөбе облысы аралығындағы электртасымалдау желісінің құрылысы. Жобаның концессионері ретінде «Батыс Транзит» АҚ танылды. Жобаның күрделілігі мен әр түрлі қиындықтардан өзге, бұл жоба көптеген кедергілерден (оның ішінде дүниежүзілік қаржы дағдарысы) өтті. Солтүстік Қазақстан - Ақтөбе облысы электрэнергиясы желісін салудың бірден-бір мақсаты Ақтөбе облысының Ресей Федерациясынан электрэнергиясын тасымалдауына тәуелділіктен арылу болды. Бұл жоба бірқатар ішкі кедергілерге тап болды. Атап айтсақ, Ақтөбе облысына электрэнергиясын жеткізуші біреу ғана, ол Ресей Федерациясы болды. Ал «Батыс транзит» АҚ электрэнергиясы генераторын пайдалануға беру барысында, ТМРА (Табиғи монополияларды реттеу агенттігі) пікірі бойынша нарықтағы монополистке айналды және оған қатысты тариф қалыптастыруды басқару шараларының толық жиыны қолданылды. Осылайша, аталған концессионер облыста электрэнергия тарифин төмендетуге мәжбүр болды.

Ал Қазақстандық реттеуші қазақстандық концессионер мүддесін қорғамады, ал ресейлік жеткізуші электрэнергиясын түнде қолдану тариф бағасы демпингін жүргізді. Ал қазақстандық концессионер жоба дефолтын болдырмау үшін күресін жалғастырды. Бұл жағдай өз кезегінде МЖС нарығының дамуына тосқауыл келтіргені анық. Дегенмен, бұл жоба дұрыс дамуын тапты, нәтижесінде концессионер үшін жобаны дамытудың жаңа бағыттары пайда болды.

Концессия механизмі бойынша жүзеге асырылып пайдалануға берілген тағы бір жоба - халықаралық Ақтау әуежайындағы жолаушылар терминалы. ҚР-ң 2018-2019 жылдарға арналған индустриалды-инновациялық даму бағдарламасына сәйкес 2007 жылы Маңғыстау облысының инфрақұрылымын дамыту шеңберінде «ATM Grup Uluslararasi Havalimani Yapim Yatirim Ve Isletme Ltd.Sti» компаниясымен концессиялық келісімге қол қойылды. Қазіргі таңда объекті пайдалануға берілді, келісімге сәйкес мерзімі 30 жыл.

Аталған концессиялық жобалардан өзге инфрақұрылым саласында «Ералиево-Құрық» теміржол торабының құрылысы мен Ақтөбе облысы Қандыағаш қаласында газтурбина электростанциясының құрылысы мен пайдалануға берілуі сынды концессиялық жобалар тізбесі мәлімделген болатын.

«Ералиево-Құрық» теміржол торабының құрылысы бойынша 2018 жылдың сәуірінде теміржол желісінің 14,4 шақырым болатын бірінші жол торларын төсеу рәсімі орындалды. Жоба құны 8,142 млрд тг. бағаланды. Жобаның концессионері «Астана – АРЭК» компаниясы. 2018 жылдың екінші жартысында теміржол желісінің бір бөлігі пайдалануға беру жоспарланған болатын. Жоспарланатын жүк тасымалдау көлемі жылына 5,5 млн тонна. Бұл жобаның құрылысы «Құрық» теңіз портының, теңіз көлігін дамытуды жүзеге асырумен байланысты кейінге шегерілді. Бірінші кезеңде Ақтау қаласынан оңтүстікте 60 шақырым жерде орналасқан «Құрық» портының құрылысына қажет жүк тасымалданады, ал болашақта теңіздік мұнай операцияларын қамтамасыз ететін жүктер тасымалдау жоспарлануда. 2018 жылдың 1 қазанында «Боржақты – Ерсай» теміржол желісінің құрылыс басталды, ол өз кезегінде «Құрық» портын салуға қажетті жүкті тасымалдады. Аталған желі мен порттық кешен Каспий порты арқылы Қазақстанның батыстық бағытында транзиттік және экспорттық потенциалын нығайтатын ірі жобалардың бірі болмақ. Бұл паромдық кешеннің құрылысын аяқтау мен пайдалануға беру 2018 жылдың аяғына жоспарланып отыр.

Басқа жобаларды жүзеге асыруда да ұқсас мәселлелер туындап отырды. Қандыағаш қаласындағы газтурбинды электрстанциясының құрылысы жобасын жүзеге асырудың негізгі бөлігі 2018 жылдың аяғына жоспарланған болатын, бірақ бірқатар қаржы және әкімшілік келелі мәселелеріне байланысты құрылыс әлі басталған жоқ.

Әрине, сөзсіз, бұл жобалар жүзеге асырылады, бірақ бірқатар келелі мәселелердің болуы олардың дамуын тежейді, бұл концессия механизмінің дамуына және халық пен бизнес-ортаның мұндай ынтымақтастыққа сенім білдіру дәрежесіне кері әсерін тигізеді.

Қазақстан тәжірибесінде МЖС портфелі әзірге алты жобадан тұрады, оның ішінде тек үш жоба ғана жүзеге асырылу сатысына сәтті жетті. Қалған үш жобаның сәтсіздігіне себеп жетерлік, оның негізгісінің бірі 2008 жылы болған дүниежүзілік қаржылық дағдарыс. Макроэкономикалық талдау көрсеткендей, Қазақстанда МЖС нарығында белсенділіктің төмендегені осы уақыттан басталады. Аталған келеңсіздіктердің алдын алу мен МЖС жобаларының тартымдылығын арттыру мен кең қолдану мақсатында мемлекет түрғысынан «МЖС туралы» Заңнамаға концептуалды өзгерістер енгізілді. Біріншіден, жобалардың неғұрлым икемді құрылымдалуы мақсатында МЖС келісімдерінің тізбесі кеңейтілді. Келісімдердің бестен астам жаңа түрі, оның ішінде аралас түрі де бар енгізілді. Екіншіден, МЖС қолданылу аясы кеңейтілді. Осыған дейін медициналық объектілердің, жалпы орта білім беру, халықты әлеуметтік қорғау, сумен қамтамасыз ету сынды салалар объектілерін концессияға беру тосқауылы алынып тасталды .

Жоғарыда қарастырылған инфрақұрылымдық жобалардан өзге, әлеуметтік саладағы бір жоба бар, бұл – «Қарағанды қаласында бала-бақшалар кешенінің құрылысы мен пайдалануға берілуі» атты жоба. Концессиялық жобалар тізіміне бұл жобаны енгізу 2018 жылы Үкімет қаулысында қарастырылып, құрылысын бастауға шетел инвесторларымен 2011 жылдың қараша айында келісімге отырылған болатын. Ол бойынша Қарағанды қаласында 11 бала- бақша, ал Теміртау қаласында 4 бала-бақша салу көзделді. Айта кететіні, бұл аталған бала-бақшалар кешенін салу жобасы әлеуметтік саладағы пилоттық жоба болғандықтан, жүзеге асырылуында бірталай келеңсіздіктреге тап болды.

Әлеуметтік сала жобасын қарастыру барысында келесі қарастыратын мәселе бұл - әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациялар.

«Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялар (ӘКК) бұл-өндірістен және тауарлар мен қызметтерді сатудан табыс табу мақсатымен өз қызметін жүзеге асырып отырған тұрақты бизнес-құрылымдар. ӘКК- тің коммерциялық корпорациялардан негізгі ерекшелігі табылған табыстың ӘКК құрылған аумақтардағы халықтың әлеуметтік, экономикалық немесе мәдени мақсаттарын жүзеге асыру үшін реинвистициялануы". Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев 2017 жылғы халыққа жолданған үндеуінде алғаш рет ӘКК құру ойы туралы айтқанда, дәл осы анықтама берілген болатын.

Елбасының түпкі ойы бойынша, әр ӘКК дамудың аумақтық институты бола алады және елдің тиісті аумағында мемлекеттік активтерді басқарып отырған холдинг компания болып табыла алады.

Жалпы әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациялар - бұл мемлекеттік-жеке серіктестік негізінде жұмыс атқаратын аумақтық даму институттары немесе мемлекет пен бизнес құрылымдарының өзара әрекеттестігі жолымен МЖС идеясын жүзеге асыратын ұлттық компания.

Қазақстанда концессия механизмін қолдану аталған алты жобаны жүзеге асырумен шектелмейді. Концессия сызбасы бойынша 2018 жылдың қаңтар айында МЖС Орталығының мәліметтеріне сәйкес жоспарлау сатысында инвестиция көлемі шамамен 1 164 млрд. теңгені құрайтын 102 жоба тұр:

8 жоба - мемлекеттік деңгейдегі жобалар. Жалпы сомасы 290 млрд.тг.құрайды. 94 жоба - жергілікті деңгейдегі жобалар. Жалпы сомасы 873 млдрд.тг. құрайды [3, 13 б].

Республикалық деңгейдегі жобалардың жіктемесі төмендегідей:

ҚР Инвестиция және даму министрлігі - 3 жоба (2 автожол, 1 темір жол);

ҚР Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігі - 2 жоба (ауруханалар);

ҚР Білім және ғылым министрлігі - 1 жоба (ҚазҰУ);

ҚР Ішкі істер министрлігі - 2 жоба (пенитенциарлық жүйе)

Республикалық деңгейдегі жүзеге асырылатын жобаларды толығырақ қарастыратын болсақ, көріп отырғанымыздай жобалар дәстүрлі инфрақұрылымдық жобалар мен әлеуметтік саладағы жобаларды құрайды. Жалпы қазіргі уақыттағы МЖС механизмінің дамуы мынадай экономикалық секторларды қамтып отыр.

Өз кезегінде ел экономикасының әртүрлі секторларындағы концессия механизмі дамуының өзіндік ерекшелігі бар.

Көлік инфрақұрылымы. Жоғарыда айтып өткендей, концессия шеңберінде жүзеге асырылған және жүзеге асырылуы жоспарланып отырған жобалардың басым бөлігі елдің көлік инфрақұрылымының дамуына бағытталған.

Авто жолдарды мемлекеттік басқару бастау алған жылдарды қарастырсақ, жол секторларына салынатын инвестицияның өзін-өзі ақтауы жайлы алғашқы сұрақтар ҚР автожол саласын 2018-2019 жылдар аралығында дамыту Концепциясында қарастырылған болатын. Осы құжаттамада мемлекет банк, сақтандыру секторы қаражаттарын, қаржылық институттар мен пайдаланушылар қаражаттарын тарту арқылы ақылы жол учаскелерін, көпірлер мен жолжелілерін салуға деген қызығушылығын білдірген болатын. Өз кезегінде ол уақытта аталғандарды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін құқықтық және нормалық база қалыптаспаған еді.

Жалпы, автожол саласындағы концессияның өмірлік жолын 2018-2019жылдар аралығында орта мерзімді кезеңге беруді ұсынатын жобалардыңжағдайынан көруге болады . 2018-2019 жылдар аралығында шын мәнінде үлкен жұмыстар жасалды, концессионерлерді анықтау үшін көптеген конкуртар өткізілді. Дегенмен концессионерді анықтау оңайға түскен жоқ.

Концессионерді тарту қиындығының негізгі себебі трафиктің төмендігі мен автомобильді жолдың ұзақтығына байланысты капитал сыйымдылығының жоғары болу және климаттық жағдайларды ескере отырып оларды ұстауға жұмсалатын шығындарға қатысты инвестициялық тәуекелдің жоғары болуы. 2007 жылы басталған дүниежүзілік қаржылық дағдарыстың инвесторлардың ұзақ мерзімді қаржыландыруды азайтуға алып келуі келесі себеп. Қымбат қарыздар мен ұлттық валютаның тұрақсыздығы себептерінен потенциалды инвесторлар конкурстық құжаттаманы қарастыруда мемлекеттік қолдау деңгейін аса көтеруді талап етті. Осындай себептерге байланысты концессияға берілуге тиіс көптеген жобалар ішкі ресурстар мен сыртқы мемлекеттік қарыздар есебінен жүзеге асырылған болатын.

"Үлкен Алматы айналмалы автокөлік жолы (БАКАД)" жобасы - Қазақстандағы мемлекеттік-жеке серіктестік механизмін қолдана отырып жеке қаражаттарды тарту арқылы автокөлік жолдарын салуды жүзеге асырудағы алғашқы жоба. Осыған дейін ВТО схемасы бойынша: build-transfer-operate (салу -беру - басқару) концессиялық жобаларды жүзеге асыру тәжірибесі болмаған еді. Бұл жоба Қазақстандағы МЖС жобаларының тек көлік саласында ғана емес, экономиканың басқа да басым салаларында дамуының мықты бастамасы болмақ. «Нұрлы жол» мемлекеттік бағдарламасының шеңберінде БАКАД құрылысының қажеттігі Алматы транспорттық жүйесінің лық толуы мен автокөлік парктерінің тез өсуіне байланысты туындады [5]. Сонымен қатар Алматы қаласы мен Алматы облысының демографиялық ерекшелігіне қарай авто жолдарға деген болашақта тұтынушылардың сұранымының өсуі мүмкіндігі тағы бар. Автожолдың жалпы қашықтығы 66 шақырымды құрайды. Жоспар бойынша қозғалыс төрт, кей жерлерде алты жүру жолағынан тұрады, күніне 38 мың автокөлік өте алады деп болжануда. Жобаның жүзеге асырылуының экономикалық тиімділігі болып жолға кететін уақыттың азаюы есебінен автокөлікпен жүк тасымалдау құнының төмендеуі табылады.

Қазақстандық МЖС Орталығының мәліметтеріне сай 2016-2018 жылдар аралығында көліктік инфрақұрылым саласында жүзеге асырылуы жоспарланып отырған концессиялық обектілер болып «Үлкен Алматы айналмалы автокөлік жолының (БАКАД) құрылысы мен пайдалануға берілуі» жобасы, Алматы станциясы теміржол жол торабын айналып өтетін айналмалы теміржол желісінің құрылысы, Шымкент қаласын айналып өтетін автомобиль жолын салу және пайдалануға беру, Алматы қаласында жеңіл рельсті көліктің (жылдам трамвай)салынуы мен пайдалануға берілуі, ШҚО Күршім ауданында Бұқтырма су қоймасы арқылы өтетін көпірді салу және пайдалануға беру жобалары табылады.

Әлеуметтік сала. Қазақстанда мемлекет пен жеке бизнестің серіктестігі бастапқыда көлік және энергетика салаларында ғана концессиондық механизмді қолдану арқылы жүзеге асырылса, қазіргі таңда экономиканың барлық салалрында қолдану мүмкіншілігіне ие болып отыр. Әсіресе әлеуметтік салада қолдану аясы кеңейіп, жобалардың кең

. Қазақстанда қылмыстық - түзеу мекемелері үшін Франция мысалындағы концессия ұтымды. Жоспарда ВТО (Салу - Табыстау - Пайдалануға беру) моделін қолдану көзделіп отыр. Концессионерге келісімге сай кезең кезеңімен инвестициялық шығын өтеледі. Концессионер өз кезегінде концессия мерзімі аяқталғанға дейін объектіде өндірістік-шаруашылық қызметті жалғастырады. Концессионердің пайдасы болып жобаны тәуекелсіз жүзеге асыру кепілдемесі, жаңа мекемелер базасында бәсекеге қабілетті жаңа өнімнің өндірісі, өндірістік алаңдарды ұсынғаны үшін арендалық төлемнің алынуы, өндірілетін өнімге (төсек-орын, киім-кешек) мемлекеттік тапсырысты алу табылады. Мемлекеттің пайдасы болып бюджеттік жүктемені уақыт бойынша бөлу, сотталғандарды халықаралық стандарттарға сай ұстау, оларды еңбекпен қамтамасыз ету, жеке капиталды қолдану үшін жаңа саланы қолдану мен жаңа бизнес түрін енгізу табылады.

 

Қорытындылай келе, Қазақстанда мемлекеттік- жеке серіктестік механизмін экономиканың барлық саласында кеңінен қолданылуына барлық мүмкіншілік жасалып, белсенді түрде жүргізіліп жатыр деп айтуға толық негіз барына көз жеткіздік.

 

 

Әдебиеттер тізімі:

1. Вестник ГЧП № 2. Казахстанский Центр Государственно-частного партнерства. - 2009.
2. ГЧП по-новому. - Режим доступа: http:// forbes.kz/archive/21/
3. Презентация Закона о ГЧП. - 2016. - Режим доступа: http://kzppp.kz
4. Почему не создан рай для инвесторов: причины отсутствия концессии в дорожном секторе. - 2014. - Режим доступа: http://www.zakon.kz/4621519- pochemu-ne-sozdan-rajj-dlja-investorov.html
5. Послание Президента Послание Главы государства народу Казахстана "Нұрлы жол - Путь в будущее" от 11 ноября 2014. - Режим доступа: http:/ /www.akorda.kz/ru
6. "План нации - 100 конкретных шагов по реализации пяти институциональных реформ". - Режим доступа: http://www.akorda.kz/ru/events/ akorda_news/

Опубликовано: 20.02.2020